Zgodnie z międzynarodowymi normami i standardami Konstytucja gwarantuje bankowi centralnemu niezależność od władzy wykonawczej i stabilność działania, nakładając na NBP odpowiedzialność za wartość polskiego pieniądza. Zwrócić warto uwagę na fakt, iż Rada Polityki Pieniężnej przedkłada Sejmowi uchwalone przez siebie założenia polityki pieniężnej i sprawozdanie z ich wykonania, lecz Konstytucja nie przewiduje zatwierdzania żadnego z tych dokumentów przez Sejm — stanowi to jedną z gwarancji niezależności NBP. NBP nie jest jednak instytucją wyjętą spod kontroli — działalność NBP jest corocznie kontrolowana przez Najwyższą Izbę Kontroli, która ponadto obowiązana jest przedstawiać Sejmowi analizę wykonania założeń polityki pieniężnej.
Archive for the Finanse publiczne w Polsce Category
PODSTAWOWY CEL DZIAŁALNOŚCI
Zagadnienia wskazane w art. 227 ust. 7 zostały uregulowane w ustawie z 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim. Za podstawowy cel działalności NBP uznano „utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej Rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP”. Sformułowanie to odpowiada treści art. 105 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, w którym za główny cel Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC) uznano utrzymanie stabilności cen, dodając, iż „bez uszczerbku dla celu stabilności cen, ESBC wspiera ogólne polityki gospodarcze we Wspólnocie”. Przypomnieć warto, że Polskę wiąże też art. 108 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, w którym sformułowano zasadę niezależności banków centralnych od władz wykonawczych.
KONTROLA FINANSÓW PUBLICZNYCH
Najważniejszą z instytucji sprawujących kontrolę nad finansami publicznymi (i jedyną wymienioną w Konstytucji) jest Najwyższa Izba Kontroli (NIK), będąca — zgodnie z art. 202 — naczelnym organem kontroli państwowej, podlegająca Sejmowi i działająca na zasadach kolegialności. Zakres działania NIK nie ogranicza się do kwestii finansowych, lecz zadania te stanowią ważną część jego działalności. Podkreślono to w art. 204, w którym — oprócz ogólnych zadań kontrolnych — wprost wymieniono zadania NIK związane z rozliczeniem wykonania budżetu państwa.Jest to rozwiązanie dość nietypowe — w większości krajów właśnie przedstawienie opinii o rzetelności sprawozdania budżetowego jest głównym obowiązkiem naczelnego organu kontroli. Wydaje się zresztą dość oczywiste, że przed przystąpieniem do oceny funkcjonowania Rady Ministrów jako organu wykonującego budżet państwa Sejm powinien wiedzieć, czy przedstawiony mu w rządowym sprawozdaniu obraz finansów państwa (w tym — wykonania budżetu państwa) odpowiada rzeczywistości.
.
JAWNOŚĆ FINANSÓW PUBLICZNYCH
System kontroli finansów publicznych nie powinien ograniczać się do kontroli zewnętrznej. Fachową i obiektywną, ale sformalizowaną kontrolę instytucjonalną powinny uzupełniać: kontrola wewnętrzna, stanowiąca część składową systemu zarządzania każdą instytucją publiczną, a także kontrola obywatelska, sprawowana przez pojedynczych obywateli oraz przez wyspecjalizowane instytucje społeczeństwa obywatelskiego (media publiczne, niezależne ośrodki badawcze). Dlatego dla sprawnego i efektywnego działania sektora finansów publicznych ogromne znaczenie ma zapewnienie jawności finansów publicznych, stanowiące nieodzowny warunek realnej obywatelskiej kontroli tej sfery działalności publicznej. Konstytucyjną podstawę dla jawności finansów publicznych (i szerzej — dla jawności działania wszystkich organów władzy publicznej) stanowi art. 61, formułujący zasadę prawa obywateli do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej.
TRYB DOSTĘPU DO INFORMACJI O DZIAŁALNOŚCI
Tryb dostępu do informacji o działalności organów władzy publicznej określa ustawa z 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej. Zawarto w niej postanowienia dotyczące takich kwestii jak tryb składania wniosków o udzielenie informacji publicznej czy zasady odpłatności za udzielane informacje — opłaty nie mogą przekraczać faktycznie poniesionych kosztów. Ważnym postanowieniem ustawy o dostępie do informacji publicznej jest zawarta w art. 2 ust. 2 zasada, iż „od osoby wykonującej prawo do informacji publicznej nie wolno żądać wykazania interesu prawnego lub faktycznego”. Zasada ta jest niestety powszechnie i bezkarnie łamana.
USTAWA ZOBOWIĄZUJE WŁADZE PUBLICZNE
Ustawa zobowiązuje też władze publiczne oraz inne podmioty wykonujące zadania publiczne do „udostępniania informacji publicznej, w postaci ujednoliconego systemu stron w sieci teleinformatycznej” nazwanej Biuletynem Informacji Publicznej. Istnienie Biuletynu Informacji Publicznej znacznie ułatwia dostęp do informacji o funkcjonowaniu sektora finansów publicznych, choć stopień przestrzegania przez poszczególne jednostki organizacyjne zobowiązane do posiadania własnych stron Biuletynu przepisów określających zawartość jest bardzo zróżnicowany. W przepisach dotyczących dostępu do informacji publicznej główny nacisk położono na procedury udostępniania istniejących dokumentów. Następnym krokiem w kierunku w pełni jawnych finansów publicznych powinno być zobowiązanie organów władzy publicznej do bardziej aktywnej polityki informacyjnej — przede wszystkim przez wprowadzenie obowiązku opracowywania i publikowania dokumentów w zrozumiały sposób przedstawiający działania i zamierzenia tych władz.
USTAWA O FINANSACH PUBLICZNYCH
Przykładem takiego dokumentu jest tzw. budżet obywatelski (citizens‚ budgel), czyli opracowywany i rozpowszechniany przez organ wykonawczy dokument, zawierający dość obszerne, ale napisane w maksymalnie prosty sposób omówienie uchwalonego budżetu.Ustawa o finansach publicznych zajmuje w systemie prawa finansów publicznych kluczowe miejsce. Formalnie ma ona taką samą rangę prawną, jak inne ustawy dotyczące finansów publicznych. Jednak ze względu na zakres omawianej problematyki stanowi ona oś całego systemu. Obecnie obowiązująca ustawa o finansach publicznych została uchwalona 30 czerwca 2005 r. i weszła w życie z dniem 1 stycznia 2006 r. Jest to trzecia w okresie po roku 1990 ustawa regulująca podstawy gospodarki budżetowej. Poprzedzały ją:ustawa z 5 stycznia 1991 r. — Prawo budżetowe,ustawa z 26 listopada 1998 r. o finansach publicznych.